Αρ Ντεκό

Η Αρ Ντεκό (γαλλικά: Art Déco), που σημαίνει «Διακοσμητική Τέχνη», αναφέρεται σε ένα διεθνές καλλιτεχνικό κίνημα, το οποίο επικράτησε από το 1925 μέχρι τη δεκαετία του 1940.

Η νέα αυτή τεχνοτροπία προβλήθηκε για πρώτη φορά στη Διεθνή Έκθεση Σύγχρονων Διακοσμητικών και Βιομηχανικών Τεχνών (Exposition Internationale des arts decoratifs et industriels modernes) του Παρισιού το 1925, που την επισκέφτηκαν δεκαέξι εκατομμύρια πολίτες από όλη την Ευρώπη.

Η τεχνοτροπία της αρ ντεκό έσπασε κάθε δεσμό με την επικρατούσα τότε «νέα τέχνη» (Αρ Νουβό) και αναζήτησε μία νέα έκφραση στην αρχιτεκτονική, τη ζωγραφική, τις γραφικές και (γερινή Τσεχία) αρχιτέκτων – σχεδιαστής Γιόζεφ Χόφμαν (Josef Hoffmann, 1870 – 1956).

Αρχιτεκτονική

Το μέγαρο Κράισλερ στη Νέα Υόρκη

Το αρχιτεκτονικό αριστούργημα του Χόφμαν είναι το Παλαί Στόκλετ (Palais Stoclet), κτισμένο στα 1905 – 1911 στις Βρυξέλλες, που απομακρύνεται από τη διακοσμητική έμφαση της Αρ – Νουβό προς ένα γεωμετρικά εμπνευσμένο αρχιτεκτονικό ύφος. Στο πλαίσιο αυτό, το Παλαί Στόκλετ στέκει ανάμεσα στο Αρ-Νουβό και στο νεοεμφανιζόμενο στυλ της Αρ Ντεκό αισθητικής.

Αξιόλογα δείγματα του ύφους της αρχιτεκτονικής Αρ Ντεκό, πέραν του Ατλαντικού, είναι οι ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης: το Μέγαρο Κράισλερ (Chrysler Building), που σχεδίασε στα 1927 – 1930 ο Ουίλιαμ βαν Άλεν (William van Alen, 1883 – 1954), το Εμπάϊαρ Στέιτ Μπίλντινγκ (Empire State Building, 1931) σε σχέδια του Γκρέγκορι Τζόνσον και της αρχιτεκτονικής εταιρείας "Shreve, Lamb & Harmon" και το Ροκφέλερ Σέντερ (Rockefeller Center, 1932 – 1940) με αρχιτέκτονα τον Ρέιμοντ Χουντ (Raymond Hood, 1881 – 1934).

Χαρακτηριστικά δείγματα Αρ Ντεκό αρχιτεκτονικής στο Λονδίνο αποτελούν το κτήριο του Βρετανικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας Μπι Μπι Σι ( BBC), που υλοποιήθηκε το 1931, και το πρώην Σινεμά Γκρόβενορ (Grosvenor Cinema, Rayners Lane, 1936) του αρχιτέκτονα F. E. Bromige.

Βασικοί εκπρόσωποι της Αρ Ντεκό στον τομέα της ζωγραφικής είναι η Πολωνέζα Ταμάρα ντε Λέμπιτσκα (Tamara De Lempicka, 1898 – 1980) και η Αμερικανίδα Τζόρτζια Ο' Κιφ (Georgia O' Keeffe, 1887 – 1986).

Αθηναϊκό Αρ Ντεκό

Στα χρόνια του Μεσοπολέμου, κυρίως μετά τη δεκαετία του 1930, η αρχιτεκτονική υφολογία της Αθήνας απομακρύνεται από τα καθιερωμένα πρότυπα του νεοκλασικισμού και στρέφεται, έστω και κάπως δειλά, σε νεωτεριστικές φόρμες, υιοθετώντας ευρωπαϊκές τάσεις της εποχής.

Οι αρχιτέκτονες του Μοντέρνου Κινήματος (γαλλικά: modernisme) εμπνέονται από μοντερνιστικές εκφράσεις της Αρ Ντεκό (Art Deco) αισθητικής, που κυριαρχούν στα μεσοπολεμικά χρόνια στις πρωτεύουσες της Ευρώπης.

Ο αθηναϊκός μοντερνισμός, που εκδηλώνεται στην αστική αρχιτεκτονική του νέου ρυθμού της Αρ Ντεκό, χαρακτηρίζεται από νεοτερικότητα και τολμηρούς πειραματισμούς, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις συνευρίσκεται αρμονικά με νεοκλασικά στοιχεία ή ακόμη με αρχιτεκτονικό υλικό της κεντροευρωπαϊκής αισθητικής.

Αρ Ντεκό είσοδος αθηναϊκού κτηρίου επί της οδού Διον. Αρεοπαγίτου αρ. 17

Μέγαρον Σεϊλόν, Αρ Ντεκό είσοδος, οδός Λευκωσίας 9, Πλ.Αμερικής, Αθήνα 2010

Το κτήριο της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου αριθ. 17 στου Μακρυγιάννη ( που κινδύνευσε να κατεδαφιστεί με σκοπό την απρόσκοπτη οπτική επαφή του νέου Μουσείου της Ακρόπολης με τον Παρθενώνα), έργο του βορειοηπειρώτη αρχιτέκτονα Βασιλείου Κουρεμένου (1875 - 1957), διαθέτει μια μνημειακή Αρ Ντεκό είσοδο, από τα ελάχιστα δείγματα αρ ντεκό αισθητικής. Η πολυκατοικία αυτή, η οποία κτίστηκε το 1930, "είναι αναμφισβήτητα ένα από τα πιο αξιόλογα δείγματα art deco στην ελληνική πρωτεύουσα, που έτσι κι αλλιώς δεν διαθέτει πλούσιο αρχιτεκτονικό υλικό του ρυθμού αυτού", σημειώνει η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη, καθηγήτρια της αρχιτεκτονικής του ΕΜΠ.

Το επιβλητικό κτήριο της οδού Βασιλίσσης Σοφίας 55, απέναντι από το Χίλτον, έργο του αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη (1892 - 1969), αποτελεί δείγμα αστικής κατοικίας του Μεσοπολέμου (περ. 1928), με έντονα εκλεκτικιστικά στοιχεία, που δεν μπορούν να το κατατάξουν μορφολογικά στις αμιγείς αρ ντεκό δημιουργίες. Εντούτοις, οι ραβδοφόροι Ηρακλείδες της επιβλητικής πύλης της πολυκατοικίας είναι, όπως αναφέρει ο Νίκος Βατόπουλος, "από τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα της κεντροευρωπα'ι'κής αισθητικής στο κέντρο της Αθήνας, με αναφορές στη στυλιζαρισμένη αρ-ντεκό".

Υπάρχει πλήθος κτηρίων αστικής αρχιτεκτονικής στην Αθήνα, με επιρροές - λίγο-πολύ -Αρ Ντεκό αισθητικής. Για παράδειγμα, η πολυκατοικία στη γωνία των οδών Σπευσίππου 1 και Γλύκωνος στην πλατεία Δεξαμενής του Κολωνακίου, έργο του αρχιτέκτονα Κώστα Κιτσίκη (1932), η οποία εμφανίζει πολλά στοιχεία αρ ντεκό έκφρασης, ιδίως οι σιδεριές στα μπαλκόνια της.

Μία άλλη πολυκατοικία με την ονομασία "Μέγαρον Σεϊλόν" της οδού Λευκωσίας 9 στην πλατεία Αμερικής, που σχεδίασε ο αρχιτέκτων Αχιλ. Σιμόπουλος το 1935, διαθέτει μιαν είσοδο που αποτελεί, κατά τον Νίκο Βατόπουλο, μία από τις πλέον εμβληματικές εξώθυρες της αθηναϊκής αρ ντεκό αισθητικής του Μεσοπολέμου.

Πηγές

• Iain Zaczek : “Essential Art Deco”, Parragon, London, 2000.
• Camilla de la Bedoyere: “Art Deco”, Flame Tree Publishing, London, 2005.
• Mark Irving (edit.): “1001 Buildings You Must See Before You Die”, Cassell Illustrated, London, 2008.
• Νίκος Α. Δοντάς: «Αρ Ντεκό: μία τέχνη για όλους», Εφημ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 29 Ιουνίου 2003.

Αθηναϊκό Αρ Ντεκό

• Νίκος Βατόπουλος: "Το πρόσωπο της Αθήνας", Εκδόσεις "Ποταμός", Αθήνα, 2002.
• Εφημ. Ελευθεροτυπία: "Δ. Αρεοπαγίτου 17, Μπουλντόζα στην Τέχνη" (κείμενο Ντίνα Καράτζιου), 25 Νοεμβρίου 2007.
• Νεοτέρων Μνημείων (Ηλεκτρονική 'Εκδοση)
• Sideris A., "Art Deco in Athens: Modernizing the Classical", Studia Hercynia 13, 2009, pp. 76-91.